Αποκλειστικές πληροφορίες της euractiv.gr από τις Βρυξέλλες αναφέρουν ότι πραγματοποιήθηκε πολύ σημαντική σύσκεψη μεταξύ στελεχών της DG Regio και του ΥΠΕΝ ειδικά για θέματα υδάτων, λυμάτων και απορριμμάτων.
Η συνάντηση έρχεται σε συνέχεια της ειδικής ενασχόλησης και υποστήριξης που παρέχει η DG REGIO τα τελευταία χρόνια στην ελληνική διοίκηση και ενόψει τόσο του σχεδιασμού του νέου ΕΣΠΑ όσο και της οριστικοποίησης των προτάσεων για το Ταμείο Ανάκαμψης – και των μεταρρυθμίσεων που πρέπει να τα συνοδεύουν.
Η κατεύθυνση που επικρατεί στις συζητήσεις προμηνύει πολλές και μεγάλες αλλαγές.
Ειδικά στα θέματα του νερού, αλλά και λυμάτων, οι αλλαγές μπορεί να είναι και ιστορικές.
Έρχεται Ρυθμιστής για το νερό και συγχωνεύσεις ΔΕΥΑ
Οι αναλύσεις των αρμοδίων δείχνουν ότι το μοντέλο διαχείρισης με τις ΔΕΥΑ έχει αποτύχει. Τόσο στα θέματα διαχείρισης του νερού όσο και στα θέματα λυμάτων. Η βασική, ιστορική αλλαγή που εξετάζεται, μεταξύ Αθηνών και Βρυξελλών, είναι η συγχώνευση των πολλών σήμερα ΔΕΥΑ.
Αν αυτό συμβεί, θα δημιουργηθεί ένας μεγάλος ανταγωνιστής (ή περισσότεροι, κατά άλλους) της ΕΥΔΑΠ και της (πολύ μικρότερης) ΕΥΑΘ. Έτσι δημιουργείται μια ρυθμιζόμενη αγορά, όπως για παράδειγμα οι τηλεπικοινωνίες (με τον περιορισμένο πόρο του ραδιοφάσματος), όπου θα απαιτηθεί η δημιουργία Ανεξάρτητης Αρχής – Ρυθμιστή για την εποπτεία της.
Η δημιουργία Ρυθμιστικής Αρχής αποτελεί διακαή πόθο των Βρυξελλών από την εποχή του πρώτου ακόμη μνημονίου.
Η κυβέρνηση Σαμαρά – Bενιζέλου κατάφερε, με μεγάλο αγώνα, να κρατήσει στο κράτος την αρμοδιότητα, (καθώς δεν υπήρχε ώριμη αγορά) δίνοντας ρόλο ρυθμιστή και κάποια ανεξαρτησία στην Ειδική Γραμματεία Υδάτων (ΕΓΥ – και την αντίστοιχη Εθνική Επιτροπή). Την ΕΓΥ διατήρησε και ο ΣΥΡΙΖΑ (παρότι φώναζε κατά των ρυθμίσεων αυτών, όταν κατάλαβαν ότι αν τις καταργήσουν η εναλλακτική είναι χειρότερη, έκαναν στροφή 180 μοιρών). Η κυβέρνηση Μητσοτάκη όμως αναλαμβάνοντας κατήργησε την ΕΓΥ και τη μετέτρεψε σε απλή διεύθυνση της Γενικής Γραμματείας Περιβάλλοντος, ενώ αργότερα μετέφερε σε άλλη Γενική Γραμματεία (αυτή των Αποβλήτων) τα θέματα των λυμάτων.
Τί λένε παράγοντες της αγοράς
Παράγοντες της αγοράς αναφέρουν ότι η συζήτηση για συγχωνεύσεις στον χώρο των ΔΕΥΑ δεν είναι νέα. Αλλά δύσκολα προχωρά κάτι τέτοιο διότι υπάρχει θέμα με την τοπική αυτοδιοίκηση, καθώς οι ΔΕΥΑ είναι σημαντικό εργαλείο για τις δημοτικές αρχές.
Η συζήτηση είχε προχωρήσει από την εποχή ακόμη της κυβέρνησης ΓΑΠ (Γεωργίου Παπανδρέου) και υπουργίας Τίνας Μπιρμπίλη, με σχέδιο να υπάρξει μία νέα κρατική εταιρεία, η Ελληνικά Ύδατα ΑΕ στην οποία θα συγχωνευθούν όλοι: ΕΥΔΑΠ, ΕΥΑΘ και όλες οι ΔΕΥΑ. Το σχέδιο που υποστήριξε τότε η ΕΥΔΑΠ (καθώς θα ήταν ο ισχυρός πόλος στο νέο σχήμα) ναυάγησε νωρίς λόγω των αντιδράσεων της αυτοδιοίκησης και του κλίματος κατά των μνημονιακών υποχρεώσεων στο πρώτο μνημόνιο.
Ακολούθως, η κυβέρνηση Σαμαρά – Βενιζέλου, σύμφωνα με τις δικές μας πληροφορίες, αφού έφτιαξε ολόκληρο το θεσμικό πλαίσιο για τη διαχείριση του ύδατος και η χώρα απέκτησε για πρώτη φορά Εθνική Πολιτική για το Νερό, συζήτησε το θέμα με την Ένωση των ΔΕΥΑ της χώρας για να καταλήξουν σε ένα σχήμα, πάλι με την Ελληνικά Ύδατα ΑΕ αλλά χωρίς ΕΥΔΑΠ-ΕΥΑΘ πιθανότατα. Οι συζητήσεις παρότι προχώρησαν, δεν τελεσφόρησαν τελικά λόγω των εκλογών του 2015 που μεσολάβησαν και ο ΣΥΡΙΖΑ επέλεξε μια άλλη πολιτική.
Αρμόδιες πηγές αναφέρουν ότι εν τέλει οποιαδήποτε συγχώνευση θα είναι ένα μεγάλο βήμα προς τη θετική κατεύθυνση, διότι χρειάζονται επειγόντως οικονομίες κλίμακος. Οι Βρυξέλλες επίσης είναι απογοητευμένες από τη διαχειριστική (αν)επάρκεια των περισσότερων δήμων στα έργα και τις πολιτικές ύδατος και λυμάτων. Νόημα, όμως, μας λένε, δεν έχει τόσο η δημιουργία μίας εταιρείας ύδρευσης και αποχέτευσης με τον υπόλοιπο Ελλαδικό χώρο, αλλά ίσως έχει περισσότερη αποτελεσματικότητα η μετατροπή των ΔΕΥΑ σε επίπεδο κάθε Περιφέρειας σε ξεχωριστή εταιρεία, που θα λειτουργεί με ιδιωτικοοικονομικά κριτήρια αλλά θα έχει ρόλο και λόγο η αυτοδιοίκηση. Τονίζεται, παράλληλα, ότι με βάση τις αποφάσεις του ΣτΕ και τους περιορισμούς της νομολογίας οι εταιρείες αυτές θα είναι κρατικές αλλά θα μπορούσαν, θεωρητικά, να έχουν έως 49% ιδιώτες επενδυτές ή να εισαχθούν κατά το αντίστοιχο ποσοστό στο Χρηματιστήριο.
Σημειώνεται ότι με βάση στοιχεία μελέτης οι ΕΥΔΑΠ-ΕΥΑΘ καλύπτουν περίπου το 55% του πληθυσμού ενώ οι ΔΕΥΑ το υπόλοιπο. Σύμφωνα με τα στοιχεία μας, στη χώρα υπάρχουν συνολικά 212 ΔΕΥΑ, από τις οποίες 171 είναι μέλη της ΕΔΕΥΑ, της ένωσης των δημοτικών επιχειρήσεων ύδρευσης και αποχέτευσης. Ειδική περίπτωση, σε κάθε ανάλυση, όπως και στις συζητήσεις με την Κομισιόν, αποτελούν τα νησιά.
Υπέρ της ύπαρξης Ρυθμιστή (ώστε να μην έχει την πίεση δύο συναρμόδιων Υπουργείων για την τιμή του νερού…) έχει τοποθετηθεί και η ΕΥΔΑΠ, όπως ανέφερε και ο Διευθύνων Σύμβουλος της εταιρείας κ. Σαχίνης σε ενημερωτική διάσκεψη με δημοσιογράφους τον Ιούνιο του 2020.
Όλα στα τραπέζι λόγω των πόρων ΕΣΠΑ, Ταμείου Ανάκαμψης – τα έργα
Το πραγματικό διακύβευμα που πιέζει όλους για άμεσες αποφάσεις και εξηγεί τις αλλαγές που συζητούνται είναι οι τεράστιοι πόροι που θα αφιερωθούν για επενδύσεις στον τομέα τα αμέσως επόμενα χρόνια, τόσο από το ΕΣΠΑ όσο και από το Ταμείο Ανάκαμψης.
Το νέο ΕΣΠΑ 2021-2027 (που εκτείνεται πρακτικά μέχρι το 2030) τώρα εξειδικεύεται ανά επιχειρησιακό πρόγραμμα, οπότε δεν υπάρχει ακόμη λίστα έργων για τον τομεά υδάτων – λυμάτων.
Όπως όμως αποκαλύψαμε την προηγούμενη εβδομάδα, ανώτατες πηγές του ΥΠΕΝ υποστηρίζουν ότι η επιλογή του ποια δράση πηγαίνει στο ΕΣΠΑ και ποια στο ταμείο Ανάκαμψης λαμβάνεται με κριτήρια τους κανόνες επιλεξιμότητας και με στόχο να μη χαθεί ούτε ευρώ.
Στο Ταμείο Ανάκαμψης όμως τα πράγματα είναι λίγο πιο σαφή…
Όπως αποκαλύπτουμε σήμερα προβλέπονται συγκεκριμένα 260 εκατομμύρια για έργα-δράσεις διαχείρισης λυμάτων (νέες εγκαταστάσεις, αναβάθμιση υφιστάμενων κλπ) και λυματολάσπης (σε τρεις πυλώνες έργων) και 220 εκατομμύρια για έργα ύδρευσης (σε πέντε υποέργα) σύμφωνα με το αρχικό ελληνικό σχέδιο για το Ταμείο Ανάκαμψης που υποβλήθηκε για έγκριση στις Βρυξέλλες (αλλά όπως αναφέραμε βρίσκεται υπό τροποποίηση).
Στα λύματα προβλέπονται τρία επιμέρους υποέργα. Το Υποέργο 1 αφορά Υποδομές δικτύου αποχέτευσης και μονάδες επεξεργασίας λυμάτων (ΕΕΛ) με συνολικό τελικό κόστος 140.000.000 €. Το Υποέργο 2 ονομάζεται «Αναβάθμιση, επέκταση και εκσυγχρονισμός εγκαταστάσεων επεξεργασίας λυμάτων και επαναχρησιμοποίηση επεξεργασμένου νερού» και έχει τελικό κόστος 45.000.000 €. Το Υποέργο 3 αφορά την «Υλοποίηση υποδομών διαχείρισης ιλύος από εγκαταστάσεις επεξεργασίας λυμάτων», με κόστος 75.000.000 €. Ο συνολικός προϋπολογισμός της ελληνικής πρότασης για ένταξη στο Ταμείο Ανάκαμψης για αυτό το πρόγραμμα έργων λυμάτων είναι 260.000.000 ευρώ, αφορά τον πυλώνα των επιχορηγήσεων και στην κυβέρνηση εκτιμούν ότι με αυτό θα δημιουργηθούν 2.870 θέσεις εργασίας.
Στα νερά, η ελληνική πρόταση για το Ταμείο Ανάκαμψης περιλαμβάνει ένα πρόγραμμα με τίτλο «Διασφάλιση επάρκειας και ποιότητας του παρεχόμενου πόσιμου νερού και ορθολογική διαχείριση των φυσικών πόρων» Για αυτό, το ΥΠΕΝ, κυρίως, έχει προτείνει την υλοποίηση πέντε επιμέρους υποέργων. Το Υποέργο 1 αφορά Υποδομές ύδρευσης και έχει προβλεπόμενο συνολικό τελικό κόστος 150.000.000 €. Το Υποέργο 2 περιλαμβάνει έργα αφαλάτωσης με εκτιμώμενο κόστος 10.000.000 €. Το τρίτο Υποέργο έχει τίτλο «Τηλεμετρία – Έργα τηλεχειρισμού για τον εντοπισμό διαρροών σε δίκτυα ύδρευσης» και τελικό κόστος 20.000.000 €. Το υποέργο 4 αφορά την «Προμήθεια ψηφιακών υδρομέτρων», με τελικό κόστος 30.000.000 €. Το Υποέργο 5 έχει γενικό περιγραφικό τίτλο «Δράσεις εξοικονόμησης νερού», με τελικό κόστος 10.000.000 €. Ο συνολικός προϋπολογισμός της ελληνικής πρότασης για τα έργα υδάτων είναι της τάξης των 220 εκατομμυρίων ευρώ και αρχικά προβλέπεται να ενταχθούν στον πυλώνα των επιχορηγήσεων του Ταμείου Ανάκαμψης αλλά εδώ οι σύμβουλοι και η επιτελιή δομή του Μαξίμου επιθυμούν να περάσουν κάποια στα δάνεια και να υλοποιηθούν, ειδ ύνατόν, μέσω ΣΔΙΤ, οπότε ίσως δούμε αλλαγές.
Οι Βρυξέλλες παράλληλα επιμένουν ότι με ή χωρίς συγχωνεύσεις, απαιτείται ένα σοβαρό και ισχυρό πρόγραμμα ενίσχυσης των ΔΕΥΑ προκειμένου να αποκτήσουν τις δυνατότητες να κάνουν τα αντίστοιχα έργα και να διαχειριστούν τόσο τα κόστη όσο και τις τεχνικές προκλήσεις.
Στο παρασκήνιο, υπάρχει μεγάλο ενδιαφέρον από την αγορά, καθώς σχεδιάζεται και στα νερά ένα μεγάλο project τηλεμετρίας και νέων υδρομετρητών (όπως και στην ενέργεια, που ίσως εντέλει τα δύο να εμπλακούν, αν σκεφτούμε τις πρόσφατες αλλαγές στο καταστατικό της ΕΥΔΑΠ…). Για τις δουλειές με τα έργα των μετρητών θυμίζουμε ότι ενδιαφέρονται μεγάλες εταιρείες της χώρας και ξένες – και θυμίζουμε την επένδυση που κάνει με την επέκταση του εργοστασίου μετρητών της η πολυεθνική Landis & Gyr στη χώρα μας, αρχικά για μετρητές φυσικού αερίου αλλά σύντομα και με περισσότερα προϊόντα .
Προβληματίζει το κόστος του νερού
Βασικό πρόβλημα που δυσαρεστεί τις Βρυξέλλες είναι αφενός το θέμα του κόστους του νερού, όπου θεωρούν ότι η ΚΥΑ που περιγράφει την τιμολόγηση των υδάτων δεν εφαρμόζεται αποτελεσματικά και η απόδοση δεν είναι ικανοποιητική. Δεν ενσωματώνει, λένε, ούτε ποιοτικά κριτήρια (όπου αξιόπιστες μετρήσεις δεν υπάρχουν ανά την Ελλάδα) ούτε περιβαλλοντικά (με το περιώνυμο περιβαλλοντικό κόστος του ύδατος).
Αρμόδιες πηγές τονίζουν ότι η άσκηση είναι εξαιρετικά δύσκολη και δεν μοιάζει με άλλους τομείς, καθώς στο νερό πρέπει (νομικά, περιβαλλοντικά και για το μέλλον) να προστατεύεις τον πόρο, όχι να αυξάνεις την κατανάλωση και να ρυθμίζεις την αγορά με τελικό στόχο την εξοικονόμηση και όχι την σωστή λειτουργία της.
Ένα ακόμη βασικό πρόβλημα (που επηρεάζει εν τέλει και τις τιμές και τις επενδύσεις), που ίσως λυθεί αν ληφθούν γενναίες αποφάσεις από την κυβέρνηση για την ύπαρξη Ρυθμιστή – Αρχής Υδάτων, είναι ότι οι αρμοδιότητες για τα θέματα υδάτων και των αντίστοιχων έργων, πολυδιασπόνται μεταξύ άλλων τριών Υπουργείων (του Υποδομών, του Υγείας και του Αγροτικής Ανάπτυξης), πέρα από το ΥΠΕΝ που έχει την καθύλην αρμοδιότητα.
Το μεγαλύτερο όμως και πιο σύνθετο πρόβλημα είναι ότι το πόσιμο νερό είναι μικρό μόνο κομμάτι της κατανάλωσης. Πάνω από το 80% του πόρου χρησιμοποιείται για αγροτική χρήση – και δεν υπολογίζουμε όσο χάνεται σε ελεύθερη ροή ή μετά τη χρήση στη θάλασσα. Το νερό αγροτικής χρήσης αποτελεί σημαντικό συντελεστή κόστους (μαζί με την αλληλένδετη ενέργεια) για την παραγωγή αγροτικών προϊόντων και τροφίμων, σχεδόν σε όλο το εύρος της πρωτογενούς παραγωγής. Σήμερα αυτή γίνεται εν μέρει μέσω των σχημάτων ΤΟΕΒ και ΓΟΕΒ (οργανισμοί εγγύων βελτιώσεων) και εν μέρει αποσπασματικά από τους αγρότες-ιδιώτες. Σημειώνεται ότι περίπου το 60% των γεωτρήσεων στη χώρα είναι ιδιωτικές.
Η εισαγωγή κανόνων τιμολόγησης ύδατος για αγροτική χρήση είναι κοινοτικό προαπαιτούμενο αλλά και αιτία πολέμου για τους αγρότες. Χωρίς όμως τιμολόγηση της συντριπτικής πλειοψηφίας της κατανάλωσης, κάθε συζήτηση για ορθολογική διαχείριση και τιμές στο υπόλοιπο 20% της κατανάλωσης μοιραία είναι ελλειπής όσον αφορά το περιβαλλοντικό αποτύπωμα.
Μεγάλο το πρόβλημα των λυμάτων
Βρυξέλλες και Αθήνα προβληματίζονται έντονα και για τις εξελίξεις στα θέματα των λυμάτων.
Αφενός, υπάρχει διελκυστίνδα μεταξύ των δύο πλευρών για το αν θα ολοκληρωθούν τα τρέχοντα έργα βιολογικών καθαρισμών (ΕΕΛ) και δικτύων από το ΕΣΠΑ εγκαίρως, καθώς και για το ποια νέα έργα θα μπουν στο νέο ΕΣΠΑ και ποια στο Ταμείο Ανάκαμψης.
Αφετέρου προβληματίζει πολύ η έλλειψη διάθεσης συνδέσεων από τους πολίτες με τα δίκτυα που ολοκληρώνονται και οδηγούν τα λύματα από το σπίτι του καθενός στους βιολογικούς καθαρισμούς. Η οικονομική κρίση από τη μία και η έλλειψη κινήτρου-ενδιαφέροντος, έχει οδηγήσει δεκάδες περιπτώσεις (με χαρακτηριστικότερη του Θριασίου, που η χώρα έχει παραπεμφθεί στο Ευρωδικαστήριο) να μην λειτουργούν οι βιολογικοί καθαρισμοί ούτε στο μισό της δυναμικοτητας τους.
Αν η κατάσταση αυτή συνεχιστεί, θα φέρει μοιραία σύντομα ανατιμήσεις στα τέλη αποχέτευσης, ιδίως στην στην περιφέρεια. Και αυτό γιατί αν υποθέσουμε ότι συνδεθούν ακόμη και όλοι όσοι μπορούν, σε πολλές περιπτώσεις δεν θα φτάσουν τον ιδανικό πληθυσμό του βιολογικού καθαρισμού – ΕΕΛ (που σχεδιάστηκε με πληθυσμιακά χαρακτηριστικά του 2009 ή και παλιότερα, ενώ η τάση στην περιφέρεια είναι της μείωσης του πληθυσμού). Έτσι αφενός λόγω μικρότερου πληθυσμού και αφετέρου λόγω μειωμένου ενδιαφέροντος σύνδεσης, εν τέλει το λειτουργικό κόστος κάθε εγκατάστασης επεξεργασίας λυμάτων θα μοιράζεται σε όλο και λιγότερους, επομένως το κόστος που αναλογεί στον καθένα θα αυξάνεται.
Προειδοποιήσεις Βρυξελλών για ΕΣΠΑ-Ταμείο Ανάκαμψης-Δήμους και απόβλητα – Πράσινα νησιά
Στην τελευταία σύσκεψη, η Γενική Διεύθυνση Περιφερειακής Πολιτικής της Κομισιόν έστειλε σαφές μήνυμα στην Ελληνική Κυβέρνηση να μη σκεφτούν να αποτελέσει η Πολιτική Συνοχής και το ΕΣΠΑ δεύτερη, υποβαθμισμένη, προτεραιότητα μπροστά στο Ταμείο Ανάκαμψης. Και ότι τέτοια προτεραιοποίηση δεν θα γίνει δεκτή από τις Βρυξέλλες.
Ακόμη όμως πιο αυστηροί ήταν οι αρμόδιοι των Βρυξελλών όταν αναφέρονταν στους δήμους της χώρας. Αφού περιέγραψαν με τα μελανότερα χρώματα τις αδυναμίες στη διαχείριση λυμάτων και ύδατος, πέρασαν σε ιδιαίτερα σκληρές αναφορές και στο θέμα των αποβλήτων. Σύμφωνα με πηγές από τις Βρυξέλλες, οι Δήμοι της Ελλάδας «βρίσκονται σε άρνηση» για τα θέματα διαχείρισης απορριμμάτων. Και καλούν την κυβέρνηση να πάρει άμεσα μέτρα και πρωτοβουλίες διότι θα ανατραπεί εκ νέου ο σχεδιασμός διαχείρισης αποβλήτων της χώρας και θα ναυαγήσει και όλος ο σχεδιασμός διαχείρισης των κοινοτικών πόρων.
Αντιθέτως, οι κοινοτικοί φαίνονται ευχαριστημένοι με τις προσπάθειες της χώρας, κεντρικά και σε επίπεδο αυτοδιοίκησης, με το θέμα της ενεργειακής αυτονομίας και του πράσινου μετασχηματισμού στα ελληνικά νησιά. Αφενός, θεωρούν ρεαλιστικό το σχέδιο για την ηλεκτρική διασύνδεση των νησιών (εκφράζουν επιφυλάξεις για το Βόρειο Αιγαίο μόνο). Μάλιστα οι Βρυξέλλες επιμένουν ότι πρέπει να συνεχιστούν οι πρωτοβουλίες και να αυξηθούν και να ενισχυθούν – και μάλιστα ριζοσπαστικά – στα νησιά του Αιγαίου, με κύριο στόχο αυτά που έχουν 3-10 χιλιάδες κατοίκους, ώστε να γίνουν πράσινα νησιά, ενεργειακά αυτόνομα με έξυπνη διαχείριση των φυσικών πόρων. Κυβέρνηση και Βρυξέλλες συμφωνούν να δοθεί έμφαση στις ΑΠΕ και την ενεργειακή αποδοτικότητα, ενώ ιδιαίτερα σημαντικός στόχος αναδεικνύεται το «πρασίνισμα του τουρισμού», όπου οι δύο πλευρές συμφώνησαν να υπάρξει συμβολή του ευρωπαϊκού δικτύου συμβούλων-εμπειρογνωμόνων JASPERS για τη γρήγορη και σωστή προετοιμασία φακέλων έργων και την ωρίμανσή τους.
Πηγή:euractiv.gr
